ព្រះបាទច័ន្ទរាជា គឺជាព្រះមហាក្សត្របានសោយរាជ្យយូរជាងគេក្នុងចំណោមព្រះមហាក្សត្រខ្មែរបន្ទាប់ពីព្រះអង្គដឹកនាំវាយកម្ចាត់ស្ដេចកនដែលគេចាត់ថា ស្តេចជ្រែករាជ្យ។ ព្រះអង្គសោយរាជ្យពីឆ្នាំ១៥១៦ ដល់ឆ្នាំ១៥៦៦ គឺមានរយៈពេល ៥០ឆ្នាំ ។
ព្រះរាជាអង្គនេះហើយត្រូវបានចារក្នុងកំណត់ត្រាប្រវត្តិសាស្ត្រថា ជាស្ដេចខ្លាំងពូកែនាសម័យក្រោយអង្គរ គឺបន្ទាប់ពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័ន ទី៧ ។
ព្រះអង្គជាស្ដេចមានទសពិធរាជធម៌ និងជាស្ដេចមិនយកប្រទេសជិតខាងជាចៅហ្វាយខ្លួនឡើយហើយរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គដែនដីខ្មែរកាន់តែរីកធំ និងគ្មាន ស្ដេចជ្រែករាជ្យឡើយ។
លោក នួន បូរិន ជូនសេចក្ដីអធិប្បាយ៖
កាលណាយើងរំលឹកពីព្រះបាទច័ន្ទរាជា គឺគេត្រូវនឹងទៅរកព្រះស្ដេចកនជាស្ដេចជ្រែករាជ្យ។ ស្ដេចកនបានធ្វើសឹកចម្បាំងដណ្ដើមរាជ្យពីព្រះស្រីសុគន្ធបទដែលជាបងរបស់ព្រះបាទច័ន្ទរាជាដោយធ្វើឃាតព្រះស្រីសុគន្ធបទក្នុងសមរភូមិតែម្ដង។
ស្តេចកនមានជន្មាយុ ២៩ ឆ្នាំ បានឡើងគ្រងរាជ្យមាននាមព្រះស្រីជេដ្ឋាធិរាជរាមាធិបតី។
ទ្រង់បានលើករាជធានីមកតាំងនៅចន្លក់ដូនតីបានមួយរយៈខ្លី រួចលើកមកតាំងនៅភូមិស្រឡប់ ជាទល់ដែន ខេត្តត្បូងភ្នំ និងបាភ្នំ រាជធានីថ្មីនេះមានឈ្មោះថា ក្រុងស្រឡប់ពិជ័យព្រៃនគរ។តែស្ដេចជ្រែករាជ្យដ៏ខ្លាំងពូកែនេះ បានសោយរាជ្យទាំងអារម្មណ៍ភិតភ័យជាខ្លាំងដោយសារតែមានញតិវង្សព្រះស្រីសុគន្ធបទមួយអង្គមួយចាប់ផ្ដើមសងសឹកនិងប្រកាសធ្វើសង្រ្គាម ដើម្បីណ្ដើមរាជ្យមកគ្រប់គ្រងវិញ។ ញតិវង្សនេះហើយ គឺជាយុវជនពេញកម្លាំងខ្លាំងក្លាម្នាក់ គឺព្រះបាទច័ន្ទរាជាដែលព្រះស្រីសុគន្ធបទលើកជាឧបរាជរបស់ព្រះអង្គ។
ព្រះបាទច័ន្ទរាជា ជាព្រះអនុជ នៃព្រះស្រីសុគន្ធបទ បិតាតែមួយមាតាទីទៃពីគ្នា។ ព្រះអង្គជាចៅរបស់ព្រះបាទពញ្ញាយ៉ាត ។ ព្រះអង្គបានភៀសខ្លួនទៅសុំជ្រកកោននឹងស្តេចស្រុកសៀម តាមការណែនាំរបស់ បងរបស់ព្រះអង្គ។
ពេលដឹងថា ព្រះរាមបានត្រូវក្រុមស្តេចកនធ្វើគត់ ទ្រង់ក៏រកមធ្យោបាយវិលត្រឡប់មកស្រុកខ្មែរវិញ។ ព្រះបានត្រឡប់មកនគរខ្មែរវិញ យ៉ាងរួតរះ ដើម្បីមកកំចាត់ស្ដេចកន ។
នៅឆ្នាំ ១៥២៥ ព្រះច័ន្ទរាជាបានចាត់ឲ្យទៅទិញកាំភ្លើង ធំ តូច ពីប្រទេសម៉ាឡាយូ ដើម្បីវាយផ្តាច់ព្រាត់ទៅទ័ពរបស់ព្រះស្រីជេដ្ឋាឬស្ដេចកន។ ព្រះអង្គ ទ្រង់ដឹកនាំទ័ពទៅវាយបន្ទាយស្រីសឈរ ឮដោយផ្ទាល់ព្រះអង្គដើម្បីចាប់ខ្លននិងកំទេចស្ដេចកន។សង្គ្រាមរយៈពេលជិត១០ឆ្នាំជាមួយស្ដេចកន។ ទីបំផុតព្រះអង្គកបានឈ្នះស្ដេចកន។ ព្រះបាទច័ន្ទរាជា ឡើងគ្រងរាជ្យនៅឆ្នាំ ១៥១៦ មាននាម ព្រះបាទចន្ទរាជា ។ ព្រះអង្គលើករាជធានីមកគង់នៅក្រុងលង្វែក។
ព្រះបាទច័ន្ទរាជា សោយរាជ្យបាន៥០ឆ្នាំរហូតសោយទិវង្គត តែរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គគ្មាន ស្ដេចជ្រែករាជ្យទេគឺមានតែ វាយសៀមយកខេត្តមកវិញ
ពេលដែលដឹងថា ព្រះច័ន្ទរាជាកាន់អំណាចស៊ប់នៅប្រទេសខ្មែរហើយ ព្រះចៅសៀមក៏បានទាមទារយកសួយសារអាករពីស្តេចប្រទេសខ្មែរ។តែ ព្រះរាជា ពុំព្រម។ ស្ដេចសៀមកមានកំហឹងក៏បានលើកទ័ពមកលុកលុយ ខេត្តអង្គរ។ ព្រះបាទច័ន្ទរាជាក៏ បានលើកទ័ពខ្មែរទៅតទល់នៅត្រង់ ស្ទឹងអង្គរ ត្រង់ភូមិមួយឈ្មោះថា សៀមរាប ។
ដើម្បីជាការសងសឹក នៅឆ្នាំ ១៥៣០ ព្រះចៅសៀម បានបញ្ជា ពញាអុង “បុត្រព្រះស្រីរាជា (១៤៦៩ – ១៤៨៥) ក្លាយជាបុត្រធម៌ព្រះចៅសៀម និងបានកាន់តំណែងជា ចៅហ្វាយខេត្តសុវណ្ណខាត់លោក” លើកទ័ព ៩ ម៉ឺននាក់មកវាយខ្មែរម្តងទៀត។ ព្រះចន្ទរាជា បានលើកទ័ពទៅតទល់គ្នានៅ ពោធិ៍សាត់។ ទ័ពសៀមជើងទឹក ក៏បានឡើងគោកនៅឈូងសមុទ្រសៀមដែរ តែត្រូវទ័ពខ្មែរវាយបាក់រត់ខ្ចាត់ខ្ចាយទៅ។
នៅសមរភូមិពោធិ៍សាត់ មេទ័ពសៀមបានស្លាប់អស់ជាច្រើន ក្នុងនោះមាន ពញាអុង ផងដែរ ដោយបានត្រូវព្រួញស្លាប់លើខ្នងដំរី។ ឯពលទាហានសៀមស្លាប់អស់ពាក់កណ្តាល ដំរីងាប់អស់ជាច្រើន អាវុធយុទ្ធភ័ណ្ឌ ត្រូវបានរឹបអូសយកយ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់។ ព្រះច័ន្ទរាជា បានបញ្ជាឲ្យធ្វើបុណ្យថ្វាយព្រះភ្លើងព្រះសព ពញាអុង សាងព្រះវិហារបញ្ចុះធាតុ រួចហើយទ្រង់បានយាងចូលបន្ទាយលង្វែកវិញ។
នៅឆ្នាំ ១៥៣១ ព្រះចន្ទរាជាបានលើកទ័ពទៅរំដោះអាណាខេត្តខាងលិច ដែលបានបាត់បង់ក្នុងរាជ្យមុនៗ ទ្រង់បានរំដោះយកខេត្ត បស្ចឹមបុរី មកវិញ។ ព្រះច័ន្ទរាជា បានលើកទ័ពវាយសៀមម្ដងទៀតនៅឆ្នាំ ១៥៥៧ ដោយរំដោះយកខេត្ត ចន្ទបុរី និងខេត្តផ្សេងនៅជិតៗនោះ។ ខ្មែរបានលើកទ័ពវាយសៀមពីរលើកទៀត គឺនៅឆ្នាំ ១៥៥៩ និង ១៥៦២ ហើយចាប់បានសៀមជាឈ្លើយសង្គ្រាមជាច្រើន នាំមកស្រុកខ្មែរ។
នៅក្នុងនគរវិញ គឺមានសន្តិភាព បរិបូរណ៍ គ្មាន ការងើបបះបោរ គឺសូម្បីតែ ក្រុមសេសសល់របស់ស្ដេចកនក៏មិនងើបឡើងដែរ។ នគរខ្មែរក្រោមការដឹកនាំរបស់ព្រះបាទច័ន្ទរាជា គ្មានស្ដេចតំបន់ណាមួយហ៊ាន ជ្រែករាជ្យឡើយ ។ ប្រជារាស្ត្រទទួលបាន សុខសន្តិភាពទាំងផ្លូវចិននិងផ្លូវកាយ សង្គមមានយុត្តិធម៌ សាសនាព្រះពុទ្ធមានការប្រតិបត្តិយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ចួន។ នគររបស់ខ្មែរមានផ្ទៃដីកាន់តែធំ ហើយសូម្បីតែស្ដេចសៀមក៏មិនហ៊ានកំរើកចង់ប៉ុនប៉ងលេបទឹកដីខ្មែរទៀតឡើយ។
ក្នុងរាជ្យព្រះបរមរាជាមហាច័ន្ទរាជា ប្រទេសកម្ពុជាទទួលបានភាពរុងរឿង ហើយប្រជារាស្ត្រ រស់នៅដោយសុខសាន្ត ត្បិតព្រះអង្គជាព្រះមហាក្សត្រដ៏មានមហិទ្ធិឫទ្ធិខ្លាំងពូកែ និងប្រកបដោយទសពិធរាជធម៌។ ទ្រង់ជាព្រះមហាក្សត្រមួយព្រះអង្គដែលមានជំនឿមុតមាំលើព្រះពុទ្ធសាសនា។ វត្តអារាមជាច្រើន ទ្រង់បានបញ្ជាឱ្យសាងសង់ទាំងនៅខេត្តពោធិ៍សាត់ ឧត្ដុងក្រុងលង្វែក និងនៅលើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យ។
មិនតែប៉ុណ្ណោះព្រះអង្គជាក្សត្រដែលយកចិត្តទុកដាក់លើគ្រប់វិស័យ ទាំងសេដ្ឋកិច្ច សាសនា និងអក្សរសាស្រ្ត។លើសពីនេះទៅទៀត ព្រះអង្គទ្រង់បានប្រមូល និងសម្រិតសម្រាំងអស់អ្នកប្រាជ្ញរាជបណ្ឌិត ទាំងខាងផ្លូវលោក ទាំងខាងផ្លូវធម៌ ទាំងព្រះសង្ឃ ទាំងគ្រហស្ថ ព្រមទាំងគម្ពីរដីកា ក្រាំង សាស្ត្រា ឯកសារទាំងអស់ ទុកជាគ្រឹះព្រះនគរ។
បើយោងតាម សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រ ត្រឹង ងា គឺព្រះបាទ ច័ន្ទរាជា គឺជាព្រះមហាក្សត្រខ្លាំងពូកែមួយ បន្ទាប់ពីសេ្ដចសម័យអង្គរ។ ព្រះអង្គជាសេ្ដចមានទសបារម៉ីខ្លាំងក្លានិងជាស្ដេច មានទសពិធរាជធម៌សម្រាប់ប្រជានុរាស្ត្រទៅ។ ជាស្ដេចមិនយកប្រទេសជិតខាងជាចៅហ្វាយខ្លួន ឡើយទោះជាព្រះអង្គធ្លាប់ភៀសខ្លួននិងច្រកកោននឹងប្រទេសនោះក៏ដោយ។
ព្រះបាទច័ន្ទរាជា ទ្រង់ជាមហាវីវៈក្សត្រដ៏ខ្លាំងក្លាទី២បន្ទាប់ពីព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧។ទ្រង់បានធ្វើឱ្យប្រទេសខ្មែរ ក្លាយជាប្រទេសដ៏រុងរឿងជាថ្មីម្តងទៀត បន្ទាប់ពីការធ្លាក់ចុះខ្សោយ ក្រោយសម័យអង្គរ!
ព្រះបាទចន្ទរាជាបានសោយទិវង្គតនៅក្រុងលង្វែក គឺនៅឆ្នាំ ១៥៦៦ ។ព្រះអង្គបានឡើងសោយរាជ្យ រយៈពេល ៥០ឆ្នាំ ។ ចេតិយតំកល់ព្រះអដ្ឋិធាតុ របស់ព្រះអង្គ ស្ថិតនៅលើភ្នំព្រះរាជទ្រព្យសព្វថ្ងៃ។ នៅពេលព្រះសោយទិវង្គត បុត្រាទី២របស់ព្រះអង្គ គឺព្រះបាទព្រះបរមឥន្ទរាជាទី១ បានឡើងសោយរាជ្យបន្ត ពីព្រះបិតា។ ស្ដេចអង្គនេះ ហើយ ជាស្ដេចស្នេហាជាតិ ដ៏ជ្រាលជ្រៅ ដូចនឹងព្រះបិតា ។ ព្រះអង្គបានបន្តពង្រីកទឹកដីថែមទៀតដោយវាយយកមួយចំនួនទៀតនគរសៀម ។នេះបើតាម ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរចងក្រងដោយអ្នកនិពន្ធជនជាតិបារាំង អាដេម៉ាឡឺក្លែរ រ៉េស៊ីដង់បារាំង ប្រចាំនៅកម្ពុជា ៕
ប្រែសម្រួល ដោយនូនបូរិន្ទ
