ថ្ងៃ២៣ ខែតុលា នេះ គឺជាខួបទី២៤ ឆ្នាំនៃកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ដែលបង្កើតឡើងដោយភាគីចម្បាំងខ្មែរទាំងបួន ដោយមានការដឹងឮពីប្រទេសចំនួន១៨ផ្សេងទៀត។ ក្នុងរយៈពេល២៤ឆ្នាំនេះ ទោះបីជាមានភាគីពាក់ព័ន្ធខ្លះ បានព្យាយាមបំភ្លេចកិច្ចព្រមព្រៀងនោះក្ដី ក៏មានការវិភាគ វែកញែកជាច្រើនពីតម្លៃនៃកិច្ចព្រមព្រៀងនោះដែរ។
ក្នុងចំណោមភាគីទាំងបួននៃការចរចានោះ ក៏មានភាគីខ្មែរក្រហមមួយផងដែរ ដែលហាក់ដូចជាត្រូវបានបំភ្លេចចោល ព្រោះភាគីនេះមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងការសម្លាប់រង្គាលពលរដ្ឋខ្លួនឯង។ បើគ្មានការតស៊ូរបស់ចលនាខ្មែរក្រហមទេ ប្រហែលជាវៀតណាមមិនព្រមដកទ័ពចេញពីកម្ពុជាឡើយ ហើយក៏មិនអាចមានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីសបានដែរ។
លោក ណុល ដារ៉ា រៀបរៀងបទវិភាគនេះ
កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ថ្ងៃទី២៣ ខែតុលា ឆ្នាំ១៩៩១ ជាកិច្ចព្រមព្រៀងបញ្ចប់ជម្លោះនយោបាយនៅកម្ពុជា។
កិច្ចព្រមព្រៀងនេះមានការចូលរួមពីភាគីសំខាន់ៗទាំង៤នៅក្នុងជម្លោះនោះ គឺភាគីក្រុងភ្នំពេញ ដឹកនាំដោយលោកនាយករដ្ឋមន្ត្រី ហ៊ុន សែន ភាគី ហ្វ៊ុន ស៊ិនប៉ិច ដឹកនាំដោយអតីតព្រះមហាក្សត្រខ្មែរសម្ដេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ភាគីកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ដែលគេស្គាល់ជាទូទៅថា ខ្មែរក្រហមដឹកនាំដោយប៉ុល ពត និងភាគីរណសិរ្សរំដោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែររបស់លោកសឺន សាន។
ក្រៅពីភាគីសំខាន់ទាំងបួននៅក្នុងជម្លោះនោះ ក៏មានប្រទេសចំនួន១៨ ផ្សេងទៀត ចូលរួមដឹងឮផងដែរ ប្រទេសអូស្ត្រាលី ប្រុយណេ កាណាដា ចិន បារាំង ឥណ្ឌា ឥណ្ឌូនេស៊ី ជប៉ុន ឡាវ ម៉ាឡេស៊ី ហ្វីលីពីន សិង្ហបុរី ថៃ សហភាពសូវៀត ចក្រភពអង់គ្លេស សហរដ្ឋអាមេរិក វៀតណាម និងយូហ្គោស្លាវី។
បណ្ឌិតប្រវត្តិសាស្ត្រ លោកសឺន ស៊ូប៊ែរ្តិ៍ ធ្លាប់មានប្រសាសន៍ថា កិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីស ជាការបិទបញ្ចប់យុគសម័យសង្គ្រាមត្រជាក់។
បើតាមអ្នកវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយឲ្យដឹងថា មូលហេតុនាំឲ្យមានកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពទីក្រុងប៉ារីសនេះឡើង គឺដោយសារកត្តាធំៗមួយចំនួនដូចជា បរិបទនយោបាយអន្តរជាតិមានការផ្លាស់ប្ដូរ គូជម្លោះខ្មែរទាំង៤ភាគីឆ្អែតឆ្អន់នឹងសង្គ្រាម និងភាពស្របច្បាប់របស់រដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញ។
លោកសាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយពីររូប គឺលោកសូ ចន្ថា និងលោកឯម សុវណ្ណារ៉ា មានប្រសាសន៍ប្រហាក់ប្រហែលគ្នាថា មូលហេតុដែលរដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញយល់ព្រមចូលតុចរចានៅពេលនោះ គឺដោយសារវៀតណាមដែលជាខ្នងបង្អែកដ៏ធំ លែងទទួលបានជំនួយពីរុស្ស៊ី ដើម្បីផ្គត់ផ្គង់ការធ្វើសង្គ្រាមជាមួយខ្មែរក្រហមទៀត ហើយមួយទៀត វៀតណាមដែលបណ្ដោយឲ្យរបបក្រុងភ្នំពេញ ចរចាជាមួយខ្មែរក្រហម ព្រោះវៀតណាមដឹងថា រដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញគ្រប់គ្រងទឹកដីប្រមាណ៩០% បើមានការបោះឆ្នោតដោយសេរី ត្រឹមត្រូវ និងយុត្តិធម៌ នោះរដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញ នឹងឈ្នះការបោះឆ្នោត ហើយនឹងទទួលបានអាសនៈអង្គការសហប្រជាជាតិ ដែលមានការទទួលស្គាល់ជាអន្តរជាតិ។
លោកប៉ែន សុវណ្ណធ្លាប់មានប្រសាសន៍ថា នៅឆ្នាំ១៩៧៩ វៀតណាមបាននាំកម្លាំងទ័ព១០ម៉ឺននាក់ ចូលវាយលុកកម្ពុជា។ បើសិនជាពេលនោះ កងទ័ពខ្មែរក្រហមត្រូវរលំរលាយទាំងស្រុង ក្រោមការវាយលុករបស់កងទ័ពវៀតណាម តើមានកម្លាំងណា ដែលអាចបន្តចម្បាំងអូសបន្លាយជាងដប់ឆ្នាំ ដើម្បីជំរុញឲ្យរដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញ ចូលតុចរចា ហើយឈានទៅធ្វើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ២៣ តុលា ១៩៩១?
សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយ លោកសូ ចន្ថា មានប្រសាសន៍ថា ក្នុងចំណោមកម្លាំងចលនាត្រីភាគី ខ្មែរក្រហមជាភាគីមានឥទ្ធិពលជាងគេ ព្រោះខ្មែរក្រហមមានអាសនៈអង្គការសហប្រជាជាតិ។ ប៉ុន្តែលោកសាស្ត្រាចារ្យ សូ ចន្ថា ក៏បន្ថែមដែរថា មូលហេតុសំខាន់ ដែលនាំឲ្យខ្មែរក្រហមព្រមចូលតុចរចា គឺដោយសារចិន ដែលជាប្រទេសផ្ដល់ជំនួយដ៏ធំរបស់ខ្មែរក្រហម បានបង្ខំឲ្យខ្មែរក្រហមសម្របសម្រួល ហើយចូលតុចរចា។
លោកថា៖ «បើយើងមើលទៅយើងឃើញថា ភាគីដែលជាគន្លឹះ ដែលនាំឲ្យមានកិច្ចព្រមព្រៀងហ្នឹង គឺភាគីខ្មែរក្រហម ដែលជាអ្នកដែលមានអាសនៈនៅក្នុងអង្គការសហប្រជាជាតិនោះ ដែលអង្គការសហប្រជាជាតិទទួលស្គាល់។ ក៏ប៉ុន្តែយើងសួរថា ហេតុអីបានជា ខ្មែរក្រហមសុខចិត្តទទួលយកការជជែក ហើយសម្របសម្រួលហ្នឹង ពីព្រោះយើងឃើញថា អង្គការសហប្រជាជាតិនៅពេលនោះ មានចិនដែលជាសមាជិកអចិន្ត្រៃនៃអង្គការសហប្រជាជាតិ ហើយចិនក៏ជាអ្នកខ្នងបង្អែកដ៏រឹងមាំមួយរបស់ខ្មែរក្រហម ក៏ប៉ុន្តែនៅពេលដែលម៉ៅ សេទុងស្លាប់ទៅ យើងឃើញថា ខ្មែរក្រហមចាប់ផ្ដើមបន្ទន់ឥរិយាបថ ហើយចាប់ផ្ដើមធ្វើការសម្របសម្រួល»។
ចំណែកសាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយម្នាក់ទៀត គឺលោកឯម សុវណ្ណារ៉ា យល់ថា បើគ្មានចលនាខ្មែរក្រហមទេ ក៏នៅតែអាចមានកិច្ចព្រមព្រៀងបានដែរ ព្រោះមានកម្លាំងតស៊ូរបស់សម្ដេចនរោត្តម សីហនុ និងកម្លាំងតស៊ូរបស់លោកតាសឺន សាន ហើយក៏មានចលនាផ្សេងទៀត ដែលមិនគាំទ្ររបបកុម្មុយនីស្តក្រុងភ្នំពេញផងដែរ។
លោកឯម សុវណ្ណារ៉ា មានប្រសាសន៍ថា៖ «អ៊ីចឹងគ្រាន់តែភាគីខ្មែរក្រហមជាកត្តា គេហៅថា ទឡ្ហីករណ៍មួយធំ កាតាលីករជំរុញ ប្រឆាំងនឹងរដ្ឋាភិបាលខ្លាំងជាងគេ យើងនិយាយមែនទែន។ ដល់អ៊ីចឹង ភាគីហ្នឹងក៏ជាកត្តាមួយសំខាន់ដែរ ប៉ុន្តែបើអត់ខ្មែរក្រហមទេ មានចរន្តនយោបាយនៅក្រៅស្រុក ទាមទារឲ្យវៀតណាមដកទ័ពចេញពីកម្ពុជា អ៊ីចឹងកត្តានេះឯងដែលគេជំរុញ អន្តរជាតិគេមិនគាំទ្រឲ្យប្រទេសណាមួយឈ្លានពានទៅលើប្រទេសមួយទៀតទេ។ ព្រោះវៀតណាមប្រើពាក្យមួយ គេហៅថា ដើម្បីរំដោះពលរដ្ឋយើង។ ប៉ុន្តែបើគេរំដោះ គេរំដោះតែមួយភ្លែត គេប្រគល់អំណាចឲ្យហើយ អាហ្នឹងយើងគួរតែសិក្សាដឹងហើយ»។
ផ្អែកលើមតិរបស់សាស្ត្រាចារ្យវិទ្យាសាស្ត្រនយោបាយទាំងពីរខាងលើឃើញថា កម្លាំងរបស់ខ្មែរក្រហម ជាចលករសំខាន់មួយ ក្នុងការជំរុញឲ្យមានការចរចា ធ្វើកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាពក្រុងប៉ារីស ព្រោះកម្លាំងនេះមានអាសនៈអង្គការសហប្រជាជាតិ ជាអ្វីដែលរដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញគ្មាន ហើយកម្លាំងខ្មែរក្រហមមានជំនួយសព្វាវុធ និងថវិកាពីប្រទេសចិន។ ចំណែកឯរដ្ឋាភិបាលក្រុងភ្នំពេញនៅពេលនោះ ជារដ្ឋាភិបាលមិនស្របច្បាប់ ព្រោះគ្មានអាសនៈអង្គការសហប្រជាជាតិ ហើយជារដ្ឋាភិបាលលើកបន្តុបដោយក្រុងហាណូយ៕
