កាលពីសប្ដាហ៍មុនយើងបានលើកយកពីការរលត់រលាយបន្ទាយលង្វែក ខណៈខ្មែរមានសង្រ្គាមជាមួយសៀម និងពលរដ្ឋខ្មែរកាប់ឆ្ការគុម្ពឬស្សីដែលជារបងដ៏រឹងមាំនៃបន្ទាយលង្វែក។ សម្រាប់សប្ដាហ៍នេះ យើងសូមលើកយកកលល្បិចយួនជ្រៀកយកដីរបស់ខែ្មរមកធ្វើជារបស់ខ្លួនមកចុះផ្សាយ។
តាមសៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រត្រឹងងាមកដល់សតវត្សទី១៧ ប្រទេសកម្ពុជាបានជួបប្រវត្តិសាស្រ្តថ្មីមួយទៀត គឺវិបត្តិនៅក្នុងរាជវង្ស និងការជ្រៀតជ្រែកពីប្រទេសជិតខាងគឺប្រទេសយួន។ នេះគឺជាមេរៀនដ៏ជូចត់មួយសម្រាប់ឱ្យខ្មែរធ្វើការត្រិះរិះពិចារណាកុំឱ្យជាន់ដានប្រវត្តិសាស្រ្ត។ តើក្នុងស.វ ទី១៧ និង ១៨ ខ្មែរបានជួបព្រឹត្តិការជូចត់អ្វីខ្លះ?
ជាបន្តសូមអញ្ជើញស្តាប់នាទីប្រវត្តិសាស្រ្តដែលរៀបចំដោយកញ្ញា ឆេង ណាតាដូចតទៅ៖
ព្រះបាទស្រីសុរិយោពណ៌ដែលសៀមបានចាប់ព្រះកាយអំឡុងវាយបែកបន្ទាយលង្វែក បានត្រឡប់មកស្រុកខ្មែរ នៅដើមស.វទី១៧។ ការធ្វើមាតុភូមិនិវត្តរបស់ព្រះអង្គដោយសារមានការសំណូមពរពីព្រះអយ្យការរបស់ព្រះអង្គចំពោះព្រះចៅសៀម ក្នុងបំណងឱ្យស្តេចអង្គនេះបានមកគ្រប់គ្រងអាណាប្រជានុរាស្រ្ត ជំនួសព្រះកែវហ្វ៊ាចៅពញាញោមដែលជាស្តេចមិនប្រកបដោយទសពិធរាជធម៌។
ក្រោយមកព្រះអង្គស្រីសុរិយោពណ៌បានផ្ញើព្រះរាជសារទៅក្រុងស្រីអយុធ្យា ទូលសុំស្តេចសៀមសូមឱ្យព្រះរាជបុត្រទាំងពីរព្រះអង្គ គឺព្រះជ័យជេដ្ឋា និងព្រះឧទ័យឱ្យត្រឡប់មកប្រទេសខ្មែរ។ ព្រះចៅសៀមក៏បានយល់ព្រមតាមសំណើរនេះ។
នៅគ.ស ១៦១៣ ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ទ្រង់បានទទួលការរៀបអភិសេកឡើងសោយរាជ្យ។ ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះអង្គ ទ្រង់បានទ្រង់ព្រះភូសាសឿគ្រុយដែលជាអាវផាយបែបថៃ។
គេសង្កេតឃើញថា ព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ បានធ្វើសន្តិភាវកម្មឱ្យប្រទេសបានរាបទាបឡើងវិញ ប៉ុន្តែប្រទេសខ្មែរបានទទួលឥទ្ធិពលយ៉ាងខ្លាំងពីប្រទេសសៀម។ នៅគ.ស ១៦១៨ ព្រះអង្គបានដាក់រាជ្យឱ្យព្រះរាជបុត្រច្បងព្រះនាម ជ័យជេដ្ឋា បន្ទាប់ពីមានប្រតិកម្មមួយបានផ្ទុះឡើងប្រឆាំងនឹងព្រះអង្គដែលទទួលយកទំនៀមទម្លាប់សៀម បង្ខំឱ្យខ្មែរប្រើ។
យ៉ាងណាមិញ បើទោះបីជាព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ទ្រង់បានបញ្ចូលឥទ្ធិពលសៀមក្នុងប្រទេសខ្មែរក៏ដោយ តែទ្រង់បាននឹកគិតទៅដល់អានាគតរបស់ប្រទេសខ្មែរ ។ ព្រះបានឈ្វេងយល់ថា ឥទ្ធិពលរបស់សៀមមកលើប្រទេសកម្ពុជា គឺមានទំហំធ្ងន់ធ្ងរណាស់ហេតុនេះទើបព្រះងាកមកចងស្ពានមានមេត្រីជាមួយយួន។
មុននឹងនិយាយដល់ទំនាក់ទំនងខ្មែរជាមួយយួន គម្បីដឹងថាបន្ទាប់បានរំដោះខ្លួនពីអាណានិគមរបស់ចិនរយៈពេលជាងមួយពាន់ឆ្នាំ ស្តេចយួនក្នុងរាជវង្សលីបានចាប់ផ្តើមវាយលុកប្រទេសចម្ប៉ា តាំងពីស.វទី១១មក រហូតដល់គ.ស ១៤៧០ ស្តេចយួនវាយបានរាជធានីពិជ័យរបស់ចាម។ ក្រោយមកទៀតយួនបានបន្តវាយចម្ប៉ារហូតដល់អស់ទឹកដីទាំងស្រុនៅ គ.ស ១៦០០ បើទោះជាយួនកំពុងមានជម្លោះផ្ទៃក្នុងក៏ដោយ។
ដោយសារតែជោគជ័យដ៏ធំនេះ យួនបានក្លាយជាមហាអំណាចមួយជាមួយអ្នកជិតខាងរបស់ខ្មែរ។ ក្នុងកាលៈទេសៈនេះហើយ ដែលព្រះបាទស្រីសុយោពណ៌បានទៅចងស្ពានមានមេត្រីជាមួយយួន ដោយចូលស្តីដណ្តឹងបុត្រីស្តេចយួនរៀបអភិសេកជាមួយព្រះរាជបុត្រច្បងនាមជ័យជេដ្ឋា។
ព្រះជ័យជេដ្ឋា បានឡើងសោយរាជ្យនៅគ.ស១៦១៨ ។ ចំណែកព្រះឧទ័យជាអនុជ តែងតាំងជាមហាឧបរាជ ហើយព្រះស្រីសុរិយោពណ៌ ដែលជាព្រះបិតាគង់នៅជាឧភយោរាជ។ ក្រោយមកព្រះអង្គបានសោយទិវង្គតនៅព្រះជន្ម ៦៤ព្រះវស្សានៅរាជធានីល្វាឯម។
ក្រោយពីព្រះបិតាបានសោយទិវង្គត ព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់បានបោះបង់ចោលនូវទំនៀមទម្លាប់សៀម ហើយប្រើទំនៀមទម្លាប់ខ្មែរវិញដែលនេះជាការបញ្ជាក់ប្រាប់សៀមថា ព្រះអង្គពុំទទួលស្គាល់អំណាចរបស់សៀមមើលមកលើប្រទេសខ្មែរទៀតឡើយ។ ព្រះជ័យជេដ្ឋា បានបានប្តូររាជធានីពីល្វាឯមមកក្រុងឧដុង្គវិញនៅគ.ស ១៦២០។
បន្ទាប់ពីខ្មែរបញ្ចេញសញ្ញាណដូចនេះសៀមបានលើកទ័ពមកវាយខ្មែរនៅចំណុចភ្នំចុង្គាង ត្រង់ស្រុកបរិបូរណ៍ តែត្រូវបាក់ទ័ពទៅវិញហើយខ្មែរបានចាប់ឈ្លើយសឹកសៀមជាច្រើន។
ងាកមកទំនាក់ទំនងជាមួយយួន នៅគ.ស ១៦២៣ យួនបានបញ្ជូនគណៈបេសកម្មម្នាក់មកក្រុងឧដុង្គក្នុងគោលបំណងឱ្យខ្មែរអនុញ្ញាតឱ្យយូនបង្កើតគ្រឹះស្ថានជំនួញនៅខាងត្បូងប្រទេសខ្មែរ គឺនៅត្រង់ព្រៃនគរ និងកំពង់ក្របី ព្រមទាំងអនុញ្ញាតឱ្យមានសិទ្ធិកាន់កាប់ក្រសួងគយនៅតំបន់នោះផងដែរ។ ដោយយោគយល់ដល់អគ្គមហេសីជាបុត្រីរបស់ក្រុងវ៉េ ព្រះជ័យជេដ្ឋាទ្រង់បានអនុញ្ញាតយល់ព្រមតាមការស្នើសុំរបស់យួន ដែលនេះជាយុទ្ធសាស្រ្តរបស់យួនក្នុងការដណ្តើមយកមណ្ឌលពាណិជ្ជកម្មរបស់ខ្មែរ។
មិនតែប៉ុណ្ណោះចាប់តាំងពីពេលនោះមក ជនជាតិយួនបានដឹកជញ្ជូនកូនចៅរបស់មករស់នៅក្នុងដែនដីខ្មែរសម័យនោះកាន់តែច្រើនឡើងៗ ខណៈព្រះចៅក្រុងវ៉េលើកទឹកចំពោះការចំណាកស្រុកនេះ។ ជនជាតិយួនចំណូលថ្មី ដែលរស់នៅលើទឹកដីខ្មែរជ្រើសរើសតែកន្លែងណាដែលដីមានជីវជាតិល្អដូចជាតាមច្រាំងទន្លេ និងស្ទឹងទាំងឡាយ ចំណែកខ្មែរជាម្ចាស់ស្រុកបានចាកចេញ ដោយសារពិបាករស់នៅជាមួយជនជាតិចំណូលថ្មីទាំងនោះ។
បន្ថែមពីនេះស្តេចយួនបានចាត់ទូតឱ្យមកសុំទឹកដីខ្មែរ ត្រង់ព្រៃនគរនិងកំពង់ក្របីដើម្បីហ្វឹកហាត់ទាហានធ្វើចម្បាំងជាមួយចិន ដោយសន្យាបង្វិលសងខ្មែរវិញនៅឆ្នាំក្រោយ។
នៅគ.ស ១៦២៨ បន្ទាប់ពីព្រះជ័យជេដ្ឋាសោយទិវង្គត ទឹកដីខ្មែរចាប់ពីភូមិភាគព្រៃគនរ បារា និងដូនណៃ ទល់នឹងអតីតរាជាណាចក្រចម្ប៉ា មានសុទ្ធតែជនជាតិយួនរស់នៅពាសពេញអស់ទៅហើយ។
មានរាជពង្សាវតាខ្មែរខ្លះបាននិយាយថា នៅគ.ស ១៦៣៨ ព្រះទងរាជាជាបុត្ររបស់ព្រះជ័យជេដ្ឋា ទ្រង់បានតឿនទារទឹកដីពីយួនមកវិញ ប៉ុន្តែត្រូវអគ្គមហេសីយួនរបស់ព្រះជ័យជេដ្ឋាធ្វើអន្តរាគមន៍សុំឱ្យពន្យាពេលឱ្យបានយូបន្តទៀត។
បន្ទាប់ពីព្រះអង្គជ័យជេដ្ឋា បានសោយទិវង្គតរាជវង្សខ្មែរបានជួបនូវវិបត្តិ។ ព្រះអង្គនន់ ឬ ព្រះបាទបទុមរាជាបុត្រច្បងរបស់ព្រះឧទ័យ ដែលជាពូរបស់ព្រះអង្គទងរាជាបានឡើងសោយ ហើយពេលនោះ ចៅពញាចន្ទបុត្រម្នាក់ទៀតរបស់ព្រះជ័យជេដ្ឋា ខឹងមិនបានឡើងសោយរាជ្យបានឱ្យបក្សពួកចូលវាំងធ្វើគុតទាំងព្រះឧទ័យ និងព្រះអង្គនន់បានសម្រេច រួចក៏ឡើយសោយរាជ្យនៅក្រុងពិជ័យឧដុង្គបន្តនៅព្រះជន្ម២៣ព្រះវស្សា ដោយមាននាមហៅថា ព្ររាមាធិបតី។
ក្នុងរាជស្តេចថ្មីនេះ ព្រះអង្គបានទាមទារទឹកដីព្រៃនគរ និងកំពង់ក្របីពីយួនមកវិញដែរ ប៉ុន្តែ ត្រូវអគ្គមហេសីជនជាតិយួនរបស់ព្រះបិតាព្រះអង្គបានអន្តរាគមន៍ជាថ្មីម្តងទៀតដើម្បីសុំពន្យាបន្តទៀត៕
