ភ្នំពេញ ៖ ទម្រង់ល្ខោននិយាយនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាកំពុងប្រឈមនឹងការបាត់បង់បន្តិចម្តងៗ ដោយសារតែមិនមានសិស្សរៀន ។ ម្យ៉ាងវិញទៀត ទំរង់សិល្បៈមួយនេះបច្ចុប្បន្ន ក៏មិនមានទីផ្សារទូលំទូលាយនោះ។ នាទីសិល្បៈកំសាន្តនៅថ្ងៃនេះនឹងនាំអារម្មណ៍លោកអ្នកស្វែងយល់ពីទំរង់ល្ខោននិយាយ ។ ដើម្បីជ្រាបច្បាស់ ជាបន្តទៅនេះ សូមនាងកញ្ញា លោក លោកស្រី អញ្ជើញស្តាប់នាទីកម្សាន្តដែលរៀបរៀងដោយកញ្ញា ប៉ូ សាគុន ដូចតទៅ ៖
ក្រោយពីរបបប្រល័យពូជសាសន៍បានដួលរលំទៅនៅឆ្នាំ១៩៧៩ សិល្បករផ្នែកល្ខោននិយាយ នៅសេសសល់តិចតួចបំផុត ដែលឆ្លងរួចផុតពីការកាប់សម្លាប់របបប៉ុលពត ហើយបាននាំគ្នាខំប្រឹងប្រែងធ្វើឲ្យទម្រង់ល្ខោននិយាយ ឲ្យរស់រានមានជីវិតឡើងវិញ ។ ប៉ុន្តែតាំងពីឆ្នាំ១៩៧៩ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ននេះ ការចងក្រងអត្ថបទ ទម្រង់ល្ខោននិយាយ នៅប្រទេសកម្ពុជា មិនទាន់មានការរីកចំរើនដូចពេលមុនសង្គ្រាមឆ្នាំ១៩៧០នៅឡើយ ។ នេះបើតាមការបញ្ជាក់របស់កញ្ញា យឹន វាស្នា និស្សិតនៃសាលាភូមិន្ទវិចិត្រសិល្បៈផ្នែកល្ខោននិយាយ ។
កញ្ញា យឹន វាស្នា បាននិយាយថា ការរៀនល្ខោននិយាយមានការពិបាកច្រើន ព្រោះការសម្តែង ត្រូវការទាំងកាយវិការ ទឹកមុខ ដងខ្លួន ជាពិសេសពាក្យសម្តីជាធំ ។(១)
កញ្ញាបន្ថែមថា ការសម្តែងល្ខោននិយាយគឺត្រូវធ្វើឲ្យដូចទិដ្ឋភាពសង្គមពិតៗ ប៉ុន្តែគ្រាន់តែបញ្ចូលបច្ចេកទេសសម្តែង និងប្រើពាក្យពេចន៍ឲ្យត្រូវនឹងអក្ខរវិរុទ្ធតែប៉ុណ្ណោះ ។(២)
នៅពេលបច្ចុប្បន្ននេះ កញ្ញាសង្កេតឃើញថា សិស្សដែលចូលរៀនជំនាញ ល្ខោននិយាយមានការថមថយច្រើន គឺដោយសារតែជំនាញនេះ មិនមានទីផ្សារទូលំទូលាយ ម្យ៉ាងឥឡូវនេះ ជាសម័យទំនើប មនុស្សមិនសូវមើលល្ខោននិយាយទេ តែពួកគេចូលចិត្តមើលខ្សែរភាពយន្តច្រើនជាង ។(៣)
កញ្ញាសម្តែងនូវភាពអស់សង្ឃឹម នៅពេលដែលសួរថា តើសិល្បៈល្ខោននិយាយនឹងទៅជាយ៉ាងណានៅពេលអនាគត់ ប្រសិនបើគ្មានអ្នកគាំទ្រដូចសព្វថ្ងៃនេះ ។(៤)
ជាចុងក្រោយកញ្ញាបានសំនូមពរដល់ពលរដ្ឋខ្មែរទាំងអស់ សូមកុំបំភ្លេចទម្រង់ល្ខោននិយាយមួយនេះ ព្រោះវាបានជួយដល់សង្គមជាច្រើន ដោយបានបញ្ចូលរឿងពិតក្នុងសង្គម បង្ហាញតាមរយៈល្ខោននិយាយនេះ ។(៥)
ល្ខោននិយាយជាទម្រង់សិល្បៈមួយដែលកើតមកពីល្ខោនសម័យ ។ ល្ខោននេះទទួលឥទ្ធិពលពីបរទេស ។
ទម្រង់ល្ខោននិយាយ ឬនាដកម្ម ជាទម្រង់សិល្បៈមួយ ដែលនិយាយប្រាប់ពីរឿងមួយតាមរយៈពាក្យសម្តី និងសកម្មភាពទាំងឡាយរបស់តួអង្គ ។ សាច់រឿងសម្តែងដោយសិល្បករ ដែលជាតួតំណាងឲ្យតួអង្គពិត ដែលសិល្បករស្ថិតនៅចំពោះមុខទស្សនិកជន ។
ល្ខោននិយាយនេះមានប្រភពមកពីបរទេស ដែលជាទម្រង់ប្រភេទល្ខោនសម័យទំនើប ដែលយកពាក្យសម្តីជាធំ ។ ដើមឡើយ មានជនជាតិបារាំងម្នាក់បានយកមកផ្សព្វផ្សាយនៅប្រទេសកម្ពុជា គឺលោក (ហ្គី ប៉ូរ៉េ) ។ ទម្រង់ល្ខោននិយាយ គឺមានការផ្តួចផ្តើមឡើងមុនគេបង្អស់ដោយលោក (ឡា ហ្វុងតែន) ។ ល្ខោននិយាយមានវត្តមាននៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាអំឡុងឆ្នាំ ១៩៤៤ និងមានរូបរាងពិតប្រាកដក្នុងឆ្នាំ ១៩៤៥ ។ សិល្បករខ្មែរក៏បានយកមកកែសំរួលធ្វើការសម្តែងប្រហែលក្នុងអំឡុងឆ្នាំ ១៩៤៩ ទៅ ១៩៥៩។ នេះបើយោងតាមសៀវភៅ ដែលចងក្រងដោយលោក ពេជ្រ ទុំក្រវិល ។
គោលការណ៍នៃការសម្តែងសិល្បៈ ល្ខោននិយាយនេះគឺ សិល្បករ សិល្បការនីត្រូវតាំងចិត្ត តាំងសម្មាធិ ប្រមូលអារម្មណ៍ ទប់ស្មារតី ធ្វើចិត្តឲ្យក្លាហាន ត្រូវសំដែងពីអ្វីដែលអ្នកនិពន្ធបានកំណត់គ្រប់បែបយ៉ាង ។ អ្នកសម្តែង មិនត្រូវឲ្យមានបញ្ហាអ្វីមួយកើតមានឡើងនាំឲ្យប៉ះពាល់ដល់ការហាត់រៀននៅក្នុងការសម្តែងឡើយ ។ ការធ្វើបែបនេះជាទំលាប់មុនឡើងសម្តែង របស់សិល្បករ សិល្បការនី ៕
