ភ្នំពេញ៖ ប្រទេសកម្ពុជាស្ថិតក្នុងសង្គ្រាមស៊ីវិលជាងរយៈពេល ០៥ ឆ្នាំ ដែលបានបង្ហូរឈាមគ្នា រវាងកងទ័ពខ្មែរក្រហមនិងកងទ័ពរបស់លោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ ។ ប្រទេសដ៏កំសត់នេះ ត្រូវបានទាញធ្លាក់ក្នុងពិភពដ៍ខ្មៅងងឹត ដែលគេហៅថា ឆ្នាំសូន្យ ចាប់រាប់ពីថ្ងៃទី ១៧ ខែមេសា ១៩៧៥ ដល់ ០៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៧៩ ។ ការរំលំរលាយរបប លន់ នល់ បានបង្កឱ្យមានរបបប្រល័យពូជសាសន៍បន្តវត្តមាន ដោយសម្លាប់ពលរដ្ឋខ្មែរជាងពីរលាននាក់ ហើយពលរដ្ឋខ្មែរដែលរស់រានមានជីវិតក៏ទទួលរងទារុណផ្លូវកាយ ព្រមទាំងផ្លូវចិត្តយ៉ាងខ្លោចផ្សា។
ក្រោយពីព្រឹត្តិការណ៍ ១៨ មីនា ឆ្នាំ ១៩៧០ របបសាធារណរដ្ឋខ្មែរក៏បានចាប់កំណើតនៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជា។ សៀវភៅប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរសម្រាប់សិក្សាថ្នាក់មូលដ្ឋាន របស់អ្នកនិពន្ធ វង់ សុធារ៉ា និង ណុប សុខា បានបង្ហាញពីទស្សនៈមួយចំនួននៃ របបសាធារណរដ្ឋខ្មែរដែល អាចមានជារូបរាងបានដោយសារបុគ្គលសំខាន់បីរូប គឺលោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ លោក សិរិមតៈ និងលោក អ៊ិន តាំង ដែលបានទម្លាក់សម្តេច នរោត្តម សីហនុ ពីព្រះប្រមុខរដ្ឋ។
លោក សំបូរ មាណ្ណារ៉ា សាស្ត្រចារ្យ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ បានរំលឹកពីព្រឹតិ្តកាណ៍ក្រោយថ្ងៃរដ្ឋប្រហារសម្តេច សីហនុ។ ភាពរកាំរកូសនិងអសន្តិសុខនៅក្នុងប្រទេសពេលនោះ កាន់តែធ្ងន់ធ្ងរទៅៗ គឺកម្ពុជាបានចែកជា ០៣ ក្រុមផ្សេងគ្នា គឺក្រុមខ្មែរសេរីនិយម ខ្មែរកុម្មុនីសនិយម និងខ្មែរដឹកនាំសីហនុនិយម ។
ការដឹកនាំរបស់លោកសេនាប្រមុខ លន់ នល់ នៃរដ្ឋាភិបាលសារធារណរដ្ឋខ្មែរជាបរិវារបស់ចក្រពត្តិអាមេរិក មិនបានសុខសាន្តទេ ព្រោះថាការវាយប្រយុទ្ធគ្នា រវាងកងទ័ពរបស់សាធារណរដ្ឋខ្មែរ និង កងទ័ពខ្មែរក្រហម ចេះតែកើមានឡើងជាបន្តបន្ទាប់។ ខ្មែរក្រហម បានប៉ុនប៉ងវាយលុកលុយចំនួន ០៣លើកទើបរំដោះ រាជធានីភ្នំពេញបាន។
លើកទី១ បានប្រព្រឹត្តិទៅនៅឆ្នាំ ១៩៧៣ ដែលកាលណោះកម្លាំងទ័ពខ្មែរក្រហមនៅមានចំនួនតិចតួចនៅឡើយ។ ពួកគេក៏ដកថយនិង កែនប្រជាជនរាប់ពាន់អ្នកទៅជាមួយដែរ។
លើកទី២ ក្នុងដើមឆ្នាំ ១៩៧៤ តែក៏បរាជ័យទៀត។ ទោះជាយ៉ាងណាក្រុមខ្មែរក្រហមអាចផ្តាច់ផ្លូវគមនាគមន៍សំខាន់ៗមួយចំនួន ។
លើកទី៣ គឺនៅថ្ងៃទី ០១ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៧៥ រហូតមកដល់យប់ថ្ងៃទី ១៦ ខែមេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ គេបានឃើញនិងលាន់ឮស្នូរកាំភ្លើងបាញ់គា្នស្ទើរពេញមួយយប់ ។ កាលណោះ កងទ័ពក្រហម បានបើករណៈសិរ្ស គ្រប់ទិសទាំងបួន ហើយខ្លាំងបំផុតគឺនៅតាមផ្លូវជាតិលេខ ១ ។ កងទ័ពសាធារណរដ្ឋខ្មែរ ត្រៀមចុះចាញ់ និងមានការបាញ់តបរប៉េះរប៉ោះ។ កងទ័ពខ្មែរក្រហម ក៍បានចូលលុក លុយទីក្រុងភ្នំពេញ នៅវេលាម៉ោង ៧ និង ៣០នាទីព្រឹក ថ្ងៃទី ១៧ មេសា ១៩៧៥ ។ ប្រហែលម៉ោង ១០ព្រឹក ថ្ងៃទី ១៧ មេសា ខ្មែរក្រហម បានកាន់កាប់ទីក្រុងភ្នំពេញបានទាំស្រុង ។
លោក សំបូរ មាណ្ណារ៉ា សាស្ត្រចារ្យ ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ មានប្រសាសន៍ថា ការផ្តួលរលំរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរបាន ដោយសារ មានការរួបរួមគ្នារវាងកងទ័ពសីហនុនិយម និង កុម្មុយនិស្តនិយម ដែលមានទស្សនៈចាត់ទុករដ្ឋអំណាចសាធារណរដ្ឋជាសត្រូវរួម ហើយកាលនោះសម្ដេចសីហនុ ជាប្រធានរណៈសិរ្សរួមរួមជាតិ ប៉ុន្តែអ្នកទទួលខុសត្រូវនិងមានឥទ្ធិពលគឺក្រុម ប៉ុល ពត ។
ទង់ជាតិរបបសាធារណរដ្ឋខ្មែរ របស់លោកសេនាប្រមុខ នល់ លន់ ដែលមានផ្ទៃពណ៌ខៀវ និង ជ្រុងម្ខាងរូបប្រាសាទអង្គរវត្តកំពូលបី ពណ៌ស មានផ្ទៃជុំវិញពណ៌ក្រហម ហើយជ្រុងខាងលើមានសញ្ញាផ្កាយពណ៌សចំនួន ០៣ ត្រូវបានទាញទម្លាក់ដោយជំនួសមកវិញ ទង់ជាតិនិងភ្លេងជាតិរបស់របបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ។
ទង់ជាតិរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ត្រូវបានបង្ហូតឡើង។ ទង់ជាតិនេះ រំលេចដោយផ្ទៃពណ៌ក្រហម និង រូបប្រាសាទកំពូលបីពណ៌លឿងនៅចំកណ្ដាល ។ ផ្ទៃពណ៌ក្រហម តំណាងឱ្យចលនាបដិវត្ត មានន័យថា បូជាជិវិតដ៍មុះមុតនិងអង់អាចក្លាហាន ដើម្បីប្រជាជនកម្ពុជារំដោះប្រទេស ការពារ និងកសាងប្រទេស។ ផ្ទៃប្រាសាទកំពូល បី មានពណ៌លឿងជានិមិត្តរូបនៃប្រពៃណីជាតិរបស់ប្រជាជនកម្ពុជា ដែលបានការពារនិងកសាងប្រទេស ឆ្ពោះទៅរកភាពរុងរឿងមហាលោតផ្លោះ មហាអស្ចារ្យ។
ប្រជាជនទីក្រុងភ្នំពេញ ឬ គេហៅថា អ្នក ១៧ មេសារាប់សែនាក់ត្រូវបានទ័ពខ្មែរក្រហមបង្ខំចាកចេញទីក្រុង ក្នុងរយៈពេលតែ ០៣ ថ្ងៃប៉ុណ្ណោះ ដោយលើកមូលហេតុថា អាមេរិកនឹងទម្លាក់គ្រាប់បែកក្នុងក្រុងភ្នំពេញ និងចង់សម្អាតបុគ្គលស្មោះស្ម័គ្រ ១៨ មីនាឲ្យអស់។
ពេលនោះប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ មានរទេះគោ រទេះសេះ រ៉ឺម៉ក ម៉ូតូ អ្នកដើរថ្មើរជើង ចេញដើរតាមផ្លូវ ចេញពីទីក្រុង ប៉ុន្តែភាពនិរាសគ្រួសារ ក៍ចាប់ផ្ដើម ប្រពន្ធបាត់ប្ដី ម្ដាយព្រាត់កូន កូនព្រាត់ឪពុក បងបាត់ប្អូន បានកើតមានស្ទើរគ្រប់កន្លែង។ អ្នកខ្លះ រត់ទៅស្រុកកំណើត អ្នកខ្លះដេករង់ចាំថ្ងៃត្រឡប់ចូលក្រុងវិញ តែទីបំផុតមានតែនិរាស និង ព្រាត់ប្រាស់គ្នា ។
លោក សំបូរ មាណ្ណារ៉ា បន្តថាក្រោយពីថ្ងៃ ១៧ មេសា ឆ្នាំ ១៩៧៥ បានប្រហែលមួយឆ្នាំក្រោយមកពួក ប៉ុល ពត មិនទាន់យល់ព្រមជាមួយសម្ដេច សីហនុ នោះទេ ដោយពួកគេទុកព្រះអង្គទាក់ទាញប្រជាប្រិយភាព។
លោកបានបន្តទៀតថា កំឡុងសម្ដេច សីហនុ គង់ជាព្រះប្រប្រមុខរដ្ឋ គឺការកាប់សម្លាប់នៅក្នុងសម័យនោះមិនទាន់ចាប់ផ្តើមទេ តែក្រោយពីព្រះអង្គលាលែងទើបមានការកាប់សម្លាប់នេះ។
ភាពខ្មៅងងឹតនិងសោកនាដកម្មកាន់តែធំធេង រួមផ្សំនឹងការឈឺចាប់ទុក្ខទារុណផ្លូវចិត្តខ្លោចផ្សា កាន់តែកើតឡើងជាបន្តបន្ទាប់ ។ សាកសពទាហាន របស់សាធារណរដ្ឋនិងជនស៊ីវិល ត្រូវគេប្រទះឃើញនៅពាសវាលពាសកាលតាមដងផ្លូវ ។ ឈាមរបស់ខ្មែរ ចាប់ហូរកើតជាថ្លុកឈាមចាប់ពីថ្ងៃនោះមក។
ក្រោយបន្តិច ខ្មែរហាក់ដូចបានសន្តិភាព សន្តិភាពជាមួយនឹងការធ្វើសមាហរណកម្ម រវាងអ្នកទីក្រុង គេហៅថា ១៧ មេសា និង អ្នកជនបទ គេហៅ ពួកមូលដ្ឋាន។ រយៈពេល ប៉ុន្មានខែប៉ុណ្ណោះ ខ្មែរក្រហមបានបង្កើតសហករណ៍មូលដ្ឋានបានដោយជោគជ័យ។ អ្នក១៧ មេសា ដែលច្រើនដោយនិសិត្ស បញ្ញវ័ន្ត ត្រូវចុះស្រែដកស្ទូង កាន់នង្គ័រភ្ជួរ រាស់។ នៅពេលនោះ ទីផ្សារនិងកម្មសិទ្ធិឯកជនត្រូវ បានលុបបំបាត់ ។
កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ឬ ខ្មែរក្រហម ចាប់ផ្ដើមពង្រឹង វណ្ណៈកសិករ ក្រោមទិសស្លោករបស់ខ្លួនសរសេរថា កសិករគឺជា វណ្ណៈ អធន និងឈានមុខគេ គឺដូចនិងបទចម្រៀងរបស់ខ្មែរក្រហមមួយបទដែលមានអត្តន័យ ដូចនេះ ។
ក្រោយពីស្ថានការណ៍យោធា បានស្ងប់ស្ងាត់ ប្រទេសជាតិទាំងមូល ត្រូវបានទាញទម្លាក់ក្នុងជំរុំលត់ដុំពលកម្ម ។ ការងារពលកម្ម ចាប់ផ្ដើមធ្វើនៅពេលថ្ងៃរះ រហូតដល់ពេលថ្ងៃលិច ។ ក្រុមណាមិនអាចបញ្ចប់ការងារទាន់ផែនការដែលដាក់ចុះ ដោយថ្នាក់លើ នឹង មិនត្រូវបានអនុញ្ញាតិឱ្យសម្រាកនោះទេ ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុងជំរុំលត់ដុំពលកម្ម គេឃើញមានការសម្ដែងសិល្បៈ រឿងល្ខោន និយាយអំពី យុទ្ធជនខ្មែរក្រហម ជាជនអង់អាចក្លាហានតែមួយគត់ ដែលហ៊ានពលីជិវិតដើម្បីបុព្វហេតុប្រទេសប្រយុទ្ធប្រឆាំងនឹងពួកចក្រព័ត្រអាមេរិក ហើយអត្តន័យនៃបទចម្រៀងមានន័យដូចនេះ ។
ជាមួយនឹងការធ្វើសមាហរណកម្ម ទៅជ របបសហមូហភាពនិយម បានដោយជោគជ័យ ហើយនោះរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាប្រជាជាធិបតេយ្យ ដែលមានលោក សាឡុត ស ហៅ ប៉ុល ពត ជាមេដឹកនាំ បានប្រែក្លាយប្រទេសទៅជាសង្គមទាសករ ។ ប៉ុល ពត សម្រេចគោលដៅ របស់ខ្លួនមួយតំណាក់ទៀត គឺ លុបបំបាត់បាននូវសាសនា ទីអារាម មន្ទីរពេទ្យ សាលារៀន…។
ប្រជាជនណា មិនអាចជំរៈបានរបបសង្គមចាស់នឹងត្រូវកម្ទេច។ ជនណានៅមានគំនិតវប្បធម៍ជឿនលឿននឹងត្រូវចាត់ទុកជាខ្មាំងរបស់បដិវត្តន៍ ហើយគ្រួសាររបស់ពួកគេនឹងត្រូវយកទៅអប់រំ លត់ដុំក្នុងជំរុំពលកម្ម បើមិនអាចអប់រំបាននឹងត្រូវកម្ទេចចោល ។
យ៉ាងហោចណាស់ក៍ ប៉ុល ពត ជាមេដឹកនាំម្នាក់គត់ នៅកម្ពុជា ដែលមាននិន្នាការដ៍ជិតស្និទ្ធជាមួយមេដឹកនាំចិន ម៉ៅ សេងទុង ។ រាល់លទ្ធិនិងរបៀបគ្រប់គ្រងប្រទេសរបស់ចិនក្នុងសម័យកាលរបស់មេដឹកនាំ ម៉ៅ ត្រូវបាន ប៉ុល ពត យកមអនុវត្ត។ នេះបើតាមការស្រាវជ្រាវ របស់លោក បណ្ឌិត Bernd Schaefer ជាអ្នកស្រាជ្រាវជាន់ខ្ពស់នៅមជ្ឈមណ្ឌល Woodrow Wilson International នៃគំរោងសង្គ្រាមត្រជាក់ប្រវត្តិសាស្ត្រអន្តរជាតិ នៅរដ្ឋវ៉ាស៊ិនតោន ឌីស៊ី សហរដ្ឋអាមេរិក។
ឯកសារបស់លោក បានរកឃើញថា ៖ នៅថ្ងៃទី ០១ ខែមិថុនា ឆ្នាំ ១៩៧៥ ប៉ុល ពត បានទទួលការស្វាគមន៍នៅទីក្រុងប៉េកាំង ជាវិរៈបុរសនឹងបានការគាំទ្រ និង កោតសរសើរដោយមេដឹកនាំ ម៉ៅ សេងទុង គឺដោយសាតែ ប៉ុល ពត ជន្លៀសបានដោយជោគជ័យ អ្នកទីក្រុង ហើយបាន លើកទឹកចិត្តអោយ ប៉ុល ពត និងបក្សកុំម្មុយនិស្តកម្ពុជា បង្កើតបទពិសោធផ្ទាល់ខ្លួន អ្នកដោយខ្លួនអ្នក។
នៅឆ្នាំ ១៩៧៦ ប្រទេសត្រូវបានប្ដូរឈ្មោះជាថ្មី ទៅជាកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ ។ សម្ដេចសីហនុ បានយាងចេញពីតំណែង និងត្រូវឃុំព្រះកាយ នៅក្នុងរាជវាំង។ លោក ខៀវ សំផន ត្រូវបានតែងតាំងជំនួសព្រះអង្គក្នុងឋានៈជាប្រមុខរដ្ឋផ្លូវការហើយ ប៉ុល ពត ជានាយករដ្ឋមន្ត្រី។
ផែនការបួនឆ្នាំ ត្រូវបានបង្កើតឡើងដើម្បីដឹកនាំប្រទេសមួយក្នុងសម័យកាល ធ្វើសមូហភាពវូបនីយកម្ម មានន័យថា កម្ទេចចោលរបបឯកជន ហើយទ្រព្យសម្បត្តិគោ ក្របី ដីស្រែ ចម្ការ ដាក់ជាទ្រព្យរួមរបស់រដ្ឋ។ ក្រុមគ្រួសារមិនអាចរស់នៅរួមគ្នា ត្រូវបំបែកចូលទៅក្នុងសហករ គឺក្នុងគោលដៅរបស់បក្សនិងរដ្ឋ ធ្វើស្រែឱ្យបានផលបីតោនក្នុងមួយហិចតា។ ប៉ុន្តែផែនការនេះត្រូវបានទាញទម្លាក់ប្រទេសចូលទៅក្នុងភពខៅ្មងងឹត គឺកសិករក្លាយជាទាសកររបស់បក្សកុំម្មុយនិស្តបដិវត្តកម្ពុជា។ នៅប្រទេសចិនក្រោយមានបដិវត្តវប្បធម៍និងក្រោយពីមេដឹកនាំ ម៉ៅ ទទួលមរណៈភាព ។
ប៉ុល ពត បានតាំងខ្លួនជាមេដឹកនាំ ម៉ៅ សេងទុង នៅកម្ពុជា។ ទ្រឹស្ដីមួយត្រូវ ប៉ុល ពត យកមកអនុវត្ត គឺកម្ទេចជំងឺផ្ទៃក្នុងបក្ស មានន័យថា ត្រូវកម្ទេចជនណាដែលប្រឆាំងនឹងកំណែទំរង់របស់បក្ស ត្រូវគេដដោយលាបពណ៌ជាជនក្បត់ ក្រោយពាក្យនេះប្រែក្លាយជាជនក្បត់អង្គការ ។
នៅឆ្នាំ ១៩៧៦ ប្រជាជនកម្ពុជារាប់រយពាន់នាក់ ត្រូវគេធ្វើទារុណកម្ម និងសម្លាប់នៅមន្ទីរសន្តិសុខ ឬ មន្ទីរសន្តិបាល ។
នៅខែឧសភា ១៩៧៦ ប៉ុល ពត និង បក្សកុម្មុយនិស្តកម្ពុជា ចាប់ផ្ដើមបង្កើតមន្ទីរសន្តិបាលស ២១ អតីតវិទ្យាល័យទួលស្លែង នៅក្នុងទីក្រុងភ្នំពេញ។ គោលដៅនៃការបង្កើត ស ២១ គឺសម្ដៅចាប់ជនក្បត់អង្គការមកសួរចម្លើយនៅទីនេះ ។ ស ២១ ឬ គុកទួលស្លែង ត្រូវបានដាក់ឱ្យស្ថិតនៅក្រោមការគ្រប់គ្រងរបស់កម្មាភិបាលជាន់ខ្ពស់របស់បក្សកុំម្មុយនិស្ត គឺលោក កាំង ហ្គិចអៀវ ហៅឌុច ដែលមានរស់រៀនជិវិតមកដល់ពេលនេះ។
មកដល់ឆ្នាំ១៩៧៧ សន្ទុះនៃការបោសម្អាតផ្ទៃក្នុងអង្គការបដិវត្តន៍របស់កម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យកាន់តែខ្លាំងក្លាឡើង។ រណសិរ្សសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិកម្ពុជា ក៏បានបង្កើតឡើងនៅថ្ងៃ ២ ធ្នូ ឆ្នាំ ១៩៧៨ នៅក្នុងស្រុកស្នួល ខេត្តក្រចេះ។ ទន្ទឹមនិងនោះដែររណសិរ្សក៏បានអំពាវនាវឲ្យប្រជាពលរដ្ឋមានការចូលរួម ដើម្បីផ្តួលរំលំរបបប្រល័យពូជសាសន៍នោះ។ នៅថ្ងៃ ០៧ ខែមករា ឆ្នាំ ១៩៧៩ កម្ពុជាក៏ត្រូវបានរំដោះ ហើយរណសិរ្សសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិកម្ពុជា ក៏ត្រូវប្តូររណសិរ្សសាមគ្គីកសាងការពារកម្ពុជា។
អ្នកសង្កេតការណ៍ ពិនិត្យឃើញថា ការផ្ដួលរលំរបបសាធារណរដ្ឋ លន់ លន់ គឺដើមចមចេញពីការតស៊ូវណ្ណៈប្រឆាំងរបបពុករលួយ និង បក្សពួកនិយម ៕
